HISTORIA RODU KSIĄŻĄT LUBOMIRSKICH

 

 

HISTORIA RODU KSIĄŻĄT LUBOMIRSKICH

LUBOMIRSCY – KSIĄŻĘTA POLSCY

Ród Książąt Lubomirskich obecny jest w historii Polski od jej zarania. Pierwsze, owiane legendą wzmianki o rodzinie dotyczą X wieku. Wówczas Lubomirscy osiedlali się nad rzeką Śreniawą w powiecie proszowskim lub szczyrzyckim. Prawdopodobnie funkcjonowały dwie gałęzie rodu. Legenda rodowa opowiada że za czasów Mieszka I wykazali się męstwem w walkach z poganami. Za ten czyn zostali nagrodzeni godnością rycerską i herbem. Drużyna (Szreniawa bez Krzyża), przedstawia zakola rzeki Szreniawy w formie litery S białej barwy na czerwonym polu. Z dewizą Patriam Versus (Zwróceni ku Ojczyźnie) jest używana przez przedstawicieli rodu do dziś[1].

 

Kolejni przodkowie Lubomirskich pełnili ważne funkcje na dworach piastowskim i jagiellońskim. Jeden z nich był kanonikiem na dworze wawelskim. Jakub Lubomirski w XIV wieku pełnił funkcję pisarza grodzkiego. Pierwsze źródła pisane dotyczące rodziny pochodzą z 1180 roku. Najdawniejsze wzmianki dotyczące Lubomierza – rodzinnej miejscowości – zostały utrwalone w 1398 roku. Rodzinne włości, poczynając od Gdowa i Szczyrzyca, którymi władali członkowie rodu już w XIII wieku, znacznie się rozrosły. W XVII i XVIII wieku obejmowały między innymi Lubomierz, Nowy Wiśnicz, Bochnię, Wieliczkę, Łańcut, Baranów Sandomierski, Puławy, Rzeszów, Równe, Tarnów, Jarosław, Janowiec nad Wisłą. Do dziś zamek w Nowym Wiśniczu jest własnością Zjednoczenia Rodowego Lubomirskich. Wiele posiadłości znajdowało się na terenie największych polskich miast: Warszawy (np. Mokotów), Krakowa (Wola Justowska), Sandomierza, Lwowa. Prestiż podkreślało utrzymywanie rezydencji w Dreźnie, Wiedniu, Paryżu. Lubomirscy stali się jedną z najpotężniejszych rodzin arystokratycznych Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII wieku. Wpływy rodziny koncentrowały się w głównej mierze w województwie krakowskim, sandomierskim, stanisławowskim, ruskim, aby w późniejszym czasie objąć cały teren Rzeczypospolitej Obojga Narodów[2].

 

PIERWSI OBYWATELE RZECZYPOSPOLITEJ

 

Członkowie rodziny pełnili najważniejsze godności w państwie: dzierżyli urzędy starostów, wojewodów, hetmanów. Czterech przedstawicieli rodu piastowało godność Marszałka Wielkiego Koronnego: Jerzy Sebastian, Józef Karol, Stanisław Herakliusz i Stanisław. Pełnili ważne funkcje polityczne, przewodnicząc sejmom, tworząc prywatne wojsko, wielokrotnie posłując w imieniu króla na dwory całej Europy. Doskonale zarządzali powierzonymi terenami i majątkami prywatnymi. Wielokrotnie mieli decydujący wpływ na wybór monarchów. Byli obrońcami szlachty, która często powierzała im swój głos na sejmach i podczas wyborów królów. W swoich dobrach wprowadzali wiele udogodnień i nowych rozwiązań. Swoje gospodarstwa rolne przestawiali na produkcję przemysłową, budując cukrownie, gorzelnie, fabryki. Wprowadzali równouprawnienie poddanych zezwalając Żydom na kupowanie nieruchomości w miastach prywatnych, budowę domów, nadawali im uprawnienia sądownicze.

 

 

KRÓLEWSKA KREW

 

Książęta Lubomirscy kandydowali również do korony. Hetman Wielki Koronny Hieronim  Augustyn był najpoważniejszym kandydatem do korony polskiej po śmierci Jana III Sobieskiego. Książę Teodor Konstanty (1683-1745), wojewoda krakowski starał się o koronę po śmierci Augusta II Mocnego. Książę Stanisław Lubomirski wojewoda kijowski, marszałek trybunału radomskiego, kandydował do tronu w roku 1764.  Książęta Lubomirscy kandydowali również do objęcia korony czeskiej i węgierskiej. Jerzy Ignacy Lubomirski (1687-1753) ubiegał się o tron Węgier. Zwieńczeniem tych starań było pełnienie godności księcia Regenta przez Zdzisława Lubomirskiego w latach 1917-1918[3].

 

Ród książąt Lubomirskich spokrewniony jest niemal ze wszystkimi dynastiami panującymi w Europie, na przykład z Burbonami, Kapetyngami, Ludolfingami, Wittelsbachami, Hohenzolernami, Rurykowiczami. Rodzina Lubomirskich jest po kądzieli spokrewniona z rodem Piastów Mazowieckich. Zofia Lubomirska była prawnuczką Anny Mazowieckiej, córki Konrada III Rudego, księcia mazowieckiego. Katarzyna Lubomirska (ok. 1585 – 1620) była żoną Konstantego Bazylego II, księcia Ostrogskiego, blisko spokrewnionego z Bolesławem IV, potomkiem Konrada Mazowieckiego[4].

 

SŁAWNI ZWYCIĘZCY

Członkowie rodziny ofiarnie służyli Ojczyźnie talentem i umiejętnościami wojskowymi. Książę Stanisław Lubomirski wsławił się dowodzeniem w bitwie pod Chocimiem w 1621 roku. Książę Jerzy Sebastian Lubomirski (1616 – 1667)  jako jedyny polski arystokrata podczas potopu nie złożył przysięgi Karolowi X Gustawowi, udzielił schronienia Janowi Kazimierzowi w swoich dobrach i rozpoczął kontrofensywę polskich wojsk. Użyczył prywatnego wojska, które walczyło pod Warką, odbijało Warszawę i Toruń, zajęte przez Szwedów. Swojego wsparcia w kampanii prowadzonej przez księcia udzielił Stefan Czarniecki. W 1660 roku na czele wojsk prywatnych i królewskich przeprowadził błyskawiczną kampanię zakończoną klęską sił rosyjskich pod Cudnowem i Połonką. Była to jedna z najlepiej dowodzonych kampanii militarnych w Europie w XVII wieku. Książę Hieronim Augustyn, członek zakonu joannitów, poświęcił swoje życie walce z Turkami – zagrożeniem cywilizacyjnym i kulturalnym dla całej Europy. Pokonał powstanie kozackie Piotra Doroszenki. W 1670 roku walczył z Ordą Krymską pod Bracławiem i Kalnikiem. W 1683 roku podczas bitwy pod Wiedniem jego oddziały jako pierwsze dotarły do bram miasta. W okresie I Rzeczypospolitej ośmiu przedstawicieli rodu pełniło funkcje generałów. Dwóch z nich brało udział w wojnie z carską Rosją, od której rozpoczęła się Insurekcja Kościuszkowska[5].

 

 

FILANTROPI I MECENASI

 

Lubomirscy słynni byli ze sprawowania mecenatu artystycznego i kulturalnego. W rodzinnym zamku – Wiśniczu, który do dziś jest własnością rodu oraz w Wilanowie, Łazienkach Królewskich, Łańcucie, Mokotowie i w wielu innych rezydencjach utrzymywali prywatne grupy teatralne, finansowali artystów, fundowali obiekty sakralne i dbali o wystrój prywatnych rezydencji. Tradycją rodzinną jest też mecenat naukowy. Przebudowa zamku w Wiśniczu była dziełem Macieja Trapoli. Kaplica zamkowa ozdobiona została stiukami Giovanniego Battisty Falconiego. Natomiast Stanisław Lubomirski (1538 - 1649), który finansował remont zamku, ufundował również dwadzieścia obiektów sakralnych[6].

 

Książę Stanisław Herakliusz Lubomirski (1642-1702) był jednym z prekursorów polskiego baroku w dziedzinie literatury. Do przebudowy swoich licznych rezydencji zatrudnił Tylmana z Gameren, późniejszego nadwornego architekta króla Mikołaja Korybuta Wiśniowieckiego. Był właścicielem rezydencji w Puławach, Czerniakowie (gdzie ufundował klasztor i kościół bernardynów) i w Ujazdowie (dziś część Warszawy). W końcu XVII wieku wybudował tu Łazienkę, która stała się początkiem Pałacu na Wodzie Stanisława Augusta Poniatowskiego i Ermitaż – zaplanowany jako miejsce medytacji i relaksacji[7].

Rodzina kontynuowała swoje dzieło w czasie wielkiej przebudowy stolicy w XVIII wieku, za czasów saskich oraz w czasie oświeconych rządów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, również spokrewnionego z rodziną Lubomirskich. Przykład organizacji ścisłego centrum stolicy stanowi przebudowa pałacu Pod Blachą zlecona na początku XVIII wieku przez Jerzego Dominika Lubomirskiego. Pałac, który nabrał klasycystycznych kształtów, położony po południowej stronie Zamku Królewskiego, w 1777 r. zakupił sam król, umieszczając tam z czasem bibliotekę[8].

 

Poprzednim właścicielem tego sławnego budynku był książę Jerzy Marcin, zasłużony szczególnie dla polskiego teatru. Wspierał tą dziedzinę kultury chętnie finansując działania reżysera W. Bogusławskiego. Finansował wystawianie sztuk rodzimych oraz europejskich, organizował liczne koncerty, bale, spotkania. Urządzane przez niego uroczystości były miejscem spotkań artystów oraz arystokracji z całej Europy, zaś w pamięci mieszkańców stolicy zapisał się jako organizator publicznych przyjęć połączonych z pokazami fajerwerków – Fokshali[9].

 

Znaną w całej Europie działalność polityczną i kulturalną prowadziła Izabela Lubomirska (1736 – 1816). Księżna Marszałkowa przebudowała zamek w Łańcucie, zgromadziła kolekcje sztuki i biblioteki, zawierające setki najbardziej wartościowych dzieł z całego świata, położyła kamień węgielny pod budowę Teatru Narodowego w Warszawie. Była niezwykle aktywna politycznie, w swojej posiadłości w Łańcucie chroniła część dworu francuskiego w okresie rewolucji. Z wielką aktywnością rozbudowywała rezydencje, zbudowała pałac w swoich dobrach na Mokotowie. Nadała nazwę tej dzielnicy Warszawy, określając swoją posiadłość Mon Coteau (Moje Wzgórze). Dla niej Franciszek Karpiński napisał „Pieśń o Narodzeniu Pańskim”, znaną bardziej pod tytułem „Bóg się rodzi”. Na cześć jej córki księżnej Marszałkowej Cyprian Kamil Norwid napisał panegiryk. Z rezydencji w Łańcucie wyruszył Tadeusz Kościuszko, który udał się do Krakowa i stamtąd rozpoczął powstanie w całym kraju[10].

 

Książę Stanisław Lubomirski zapisał się w historii jako doskonały gospodarz stolicy. Wprowadził tu stałe oświetlenie ulic i za prywatne pieniądze utrzymywał oddział policji. Pragnął przede wszystkim zadbać o zdrowie warszawiaków, toteż zdecydował się na otoczenie miasta, po obydwu stronach Wisły wałem ziemnym, który miał początkowo chronić przed rozprzestrzeniającą się epidemią dżumy. W wale utworzono tylko trzy przejazdy, w których kontrolowano ludzi i wozy wjeżdżające do miasta. Później nasyp wzmocniony działami służył do obrony stolicy w czasie powstania kościuszkowskiego oraz listopadowego. Przez cały XIX wiek wyznaczał granice miasta. Książę wprowadził wiele innych ulepszeń, bez których nie wyobrażamy sobie przestrzeni miejskiej w dzisiejszym kształcie. Aktem z roku 1770 wprowadził stałe nazwy ulic, co znacznie ułatwiło administrowanie miastem i jego funkcjonowanie porządkując sprawy meldunkowe czy ułatwiając dostarczanie korespondencji[11].

 

Książę Marceli Lubomirski przez wiele lat wspierał twórczość Cypriana Kamila Norwida, był też jego przyjacielem. Został uwieczniony przez poetę w lekturze „Białe kwiaty”[12]. Książę Józef Lubomirski (1751 – 1817) był propagatorem uprzemysłowienia kraju i reform, zdolnym dowódcą wojskowym, kawalerem Orderów Orła Białego (najwyższego odznaczenia państwowego) i Świętego Stanisława. Popierał Konstytucję 3 Maja[13].

 

Lubomirscy na terenie swoich dóbr budowali prywatne szkoły dla podopiecznych.  Często naukę oddawali w ręce profesjonalistów – zakonów pijarów czy jezuitów. Członkowie rodziny fundowali klasztory, kościoły i inne obiekty sakralne. Książę Stanisław Lubomirski ufundował klasztor Karmelitów w Wiśniczu, stanowiący do dziś perłę architektury renesansowej w Polsce. Przez wiele dziesięcioleci rezydenci zamku w Wiśniczu wspomagali klasztor różnymi legatami. Jerzy Dominik Lubomirski (ok. 1665 – 1727) podarował klasztorowi paulinów na Jasnej Górze wiele cennych przedmiotów, w tym naczynia liturgiczne. Z jego inicjatywy powstała główna brama wiodąca do klasztoru. Nosi nazwę Bramy Lubomirskich[14].

 

WALKA Z ZABORCAMI

 

Szczególne zasługi dla Narodu położyli Lubomirscy w okresie zaborów. Wówczas praca kulturalna, naukowa i dobroczynna była równie ważna jak polityczna i militarna. Aktywnie angażowali się w działania konspiracyjne oraz powstańcze. Książę Jerzy Roman Lubomirski (1799 – 1865), właściciel Rozwadowa, brał udział w walkach powstań listopadowego i styczniowego, a na terenie swoich dóbr organizował szpitale dla rannych. Angażował się w konspirację po upadku powstania. W jego pałacu odbywały się tajne spotkania polskich patriotów. Działał również na niwie społecznej i naukowej. Utrzymywał szkołę trywialną i przytułek dla ubogich. Utworzył fundacje naukowe. Jedna z nich zajmowała się zakupem przyrządów do badań, druga nagradzała polskich autorów wybitnych prac naukowych.

 

Jego brat książę Adam Hieronim Karol Lubomirski (1811 – 1873), za udział w powstaniu listopadowym został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Po stłumieniu zrywu władze carskie pozbawiły rodzinę części majątku[15].

 

W 1823 roku książę Henryk Lubomirski (1777 – 1850) przekazał swoje bogate zbiory Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich we Lwowie, które stało się od tego czasu ważną placówką naukową i kulturalną, słynną nie tylko na ziemiach polskich, ale w całej Europie. Bez wsparcia rzeczowego i finansowego, jakie Ossolineum otrzymało od księcia Lubomirskiego placówka upadłaby już w początkowym stadium działalności. Nie miałaby szansy zaistnieć ani jako muzeum, ani jako wydawnictwo, ani jako placówka kulturalna. Henryk Lubomirski przez wiele lat pełnił funkcję kuratora placówki. Przyczynił się do powstania Muzeum Książąt Lubomirskich pierwszego prywatnego muzeum na ziemiach polskich, ogólnie dostępnego dla zwiedzających. Był przyjacielem Zygmunta Krasińskiego i pierwowzorem postaci Orcia w „Nie-Boskiej Komedii”[16].

 

Książę Henryk Lubomirski w 1823 roku utworzył ordynację przeworską. Na skutek działalności niepodległościowej twórcy, ordynacja została zalegalizowana przez władze zaborcze dopiero po jego śmierci. W 1869 roku pierwszym uznanym ordynatem został jego syn – książę Andrzej Lubomirski.

 

 

Książę Aleksander Lubomirski (1802 – 1883) ufundował zakłady dla biednych chłopców w centrum Krakowa (dzisiejsza siedziba Uniwersytetu Ekonomicznego) i dziewcząt w Łagiewnikach (dzisiejsze sanktuarium bardzo cenione przez błogosławionego Jana Pawła II, gdzie objawień doznała święta siostra Faustyna). W zakładach tych przygotowywano ubogą młodzież do dorosłego życia. Za darmo uczono praktycznych zawodów, które mogły być podstawą zatrudnienia w przyszłości[17].        

 

Trudna i wymagająca rola przypadła w udziale Janowi Tadeuszowi Lubomirskiemu. Działał w czasach zaborów, kiedy tożsamość Narodowa Polaków była szczególnie zagrożona, zaś ludność uboga i w wielu przypadkach pozbawiona szans na godne życie. Książę Jan Tadeusz Lubomirski (1826 – 1908) założył Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności. Był wieloletnim prezesem Instytutu Oftalmicznego w Warszawie, który prowadził badania okulistyczne na poziomie europejskim. Z jego inicjatywy utworzono specjalne brygady, które pomagały leczyć wzrok ubogim osobom i działały bezpłatnie dla pacjentów. W okresie powstania styczniowego był członkiem Rządu Romualda Traugutta, gdzie pełnił funkcję dyrektora Wydziału Spraw Wewnętrznych. Za działania antycarskie został zesłany w głąb Rosji. Przez całe życie prowadził działalność niepodległościową wspierając polskie szkolnictwo. Chronił przed konkurencją ze strony Rosji i Prus polskie organizacje zawodowe, zakładał kasy pożyczkowe. Starał się rewindykować polską sztukę zrabowaną podczas wojen przez Rosjan, między innymi odzyskał pomnik Poniatowskiego stojący przed Pałacem Prezydenckim, jak również odzyskał i wyremontował kolumnę Zygmunta, zakupił polskie zamki w Czersku i Iłży, aby uratować je od unicestwienia. W 1875 roku utworzył Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie (dziś siedziba Centralnej Biblioteki Rolniczej). Zakładał wieczorowe szkoły dla rzemieślników i czeladników oraz groszowe kasy oszczędnościowe dla najuboższych. Finansował wydawanie źródeł do historii Polski, czasopism branżowych, organizował bezpłatne biblioteki, interesował się archeologią[18].

 

Lubomirscy wspierali wiele dziedzin polskiej nauki, trudno znaleźć gałąź wiedzy, w której nie zaznaczyliby swojej obecności. Kolejnym przykładem takich działań podjętych na terenie Warszawy jest wsparcie udzielone Gabinetowi Zoologicznemu Uniwersytetu Warszawskiego, jakie wyasygnował Władysław Emanuel Lubomirski. Książę inwestował w zakup pomocy naukowych, finansował wyjazdy pracowników uczelni, przekazał swoje kolekcje muszli. Sam zajmował się głównie florystyką, badał zachowanie roślin w zmienionych warunkach klimatycznych. Z jego zbiorów do dziś korzysta Muzeum Zoologiczne Instytutu Zoologii PAN[19].

 

Na przełomie XIX i XX wieku szeroką działalność kulturalną prowadził Władysław Lubomirski (1866 – 1934). Mecenas i twórca grupy artystów Młodej Polski Muzycznej. Przez wiele lat finansował naukę i promował Karola Szymanowskiego, Artura Rubinsteina i Grzegorza Fitelberga. Finansował warszawską filharmonię w czasie, kiedy urzędniczy carscy planowali jej zamknięcie, jako ostoi polskiej kultury[20].

 

Książęta Władysław Lubomirski i Jan Tadeusz Lubomirski byli inicjatorami utworzenia Zjednoczenia Rodowego Książąt Lubomirskich, które istnieje do dziś i jest właścicielem zamku w Nowym Wiśniczu.

 

Książę Stanisław Sebastian Lubomirski (1875 – 1932) był znanym przemysłowcem i finansistą. W 1910 założył Warszawskie Towarzystwo Lotnicze Aviata. Z jego inicjatywy powstała na ziemiach polskich pierwsza cywilna szkoła pilotów i fabryka samolotów. Pierwsze lotnisko Aviaty mieściło się na Polu Mokotowskim, terenie zajmowanym również przez wojsko carskie. Zgodę na jego używanie uzyskał Książę od urzędników carskich[21].

 

KSIĄŻĘ REGENT OGŁASZA NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI

 

7 października 1918 roku z inicjatywy księcia Regenta Zdzisława Lubomirskiego, po 123 latach została ogłoszona polska deklaracja niepodległości. Opublikowana w Monitorze Polskim – organie rządowym, w którym publikowane były i są obowiązujące powszechnie akty prawne. Po ponad stu latach polscy żołnierze ponownie przysięgali wierność swojej Ojczyźnie, a nad gmachami urzędowymi zawisły polskie flagi[22].

 

W XX wieku Lubomirscy prowadzili aktywną działalność polityczną i dyplomatyczną zmierzającą do poprawy warunków życia ludności i odzyskania niepodległości przez Polskę. Książę Regent Zdzisław Lubomirski (1865-1943) był wieloletnim prezydentem Warszawy i zręcznym politykiem. Jako prezes Komitetu Obywatelskiego i prezydent Warszawy rozbudował samorząd, organizował prace interwencyjne, kasy pożyczkowe, dbał o szpitalnictwo i warunki mieszkaniowe warszawiaków. Stworzył podstawy samorządu terytorialnego miasta. Swoimi działaniami wyznaczył kierunki pracy dla kolejnych polityków niepodległego państwa. Aktywnie działał również jako senator. Podczas drugiej wojny światowej był więziony i torturowany przez gestapo. Zmarł na skutek odniesionych w więzieniu ran[23].

 

Z inicjatywy księcia Regenta, jeszcze podczas pierwszej wojny światowej rozpoczęto tworzenie zrębów polskiej administracji. Przejmowano istniejące ministerstwa okupantów i tworzono nowe władze. Wiele instytucji II Rzeczpospolitej zostało stworzonych podczas regencji księcia Zdzisława Lubomirskiego. W trudnych czasach walki o granice te ograny władzy okazały się bardzo trwałe i funkcjonalne. Zostały obsadzone kompetentnymi ludźmi, którzy pracowali nadal w latach dwudziestych XX wieku[24].

 

BUDOWNICZY NOWEJ POLSKI

 

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Lubomirscy włączyli się w odbudowę kraju. Pracowali w instytucjach nowego państwa, pełnili role posłów, senatorów, pracowali w ministerstwach. Angażowali się również w proces uprzemysłowienia młodego państwa. Tworzyli placówki bankowe i kasy pożyczkowe, które udzielały tanich kredytów dla najbiedniejszych. Działali w organizacjach edukacyjnych, fundowali szkoły. Należeli też do kluczowych organizacji zajmujących się modernizacją dróg, kolejnictwem, lotnictwem. Brali udział w odbudowie polskiej armii. Zajmowali się również polską kulturą i nadal pracowali społecznie.

 

Książę Stefan Lubomirski (1862 – 1941) był inicjatorem utworzenia Polskiego Komitetu Igrzysk Olimpijskich i członkiem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego.  Był pierwszym prezesem PKOl. Kolejnym prezesem był jego kuzyn książę Kazimierz Lubomirski. Pasją księcia Stefana była także hodowla koni wyścigowych. W folwarku Widzów koło Częstochowy utworzył z braćmi najnowocześniejszą stadninę w Polsce[25].

 

Nie można zapomnieć o zasługach księcia Stefana Lubomirskiego w dziedzinie rozbudowy transportu stolicy i miejscowości położonych wokół niej. Był właścicielem spółki Warszawskie Koleje Dojazdowe, która stworzyła koleje wąskotorowe, osobowe i towarowe – grójecką, jabłonkowską i wilanowską. Koleje stanowiły jedyny nowoczesny środek transportu, jaki umożliwiał dotarcie mieszkańcom stolicy do fabryk położonych pod miastem i mieszkańcom terenów podmiejskich do stolicy. Linie budowane przez Lubomirskiego sprawdziły się również w czasie wojny dowożąc zaopatrzenie do kontrolowanego przez władze okupacyjnego miasta[26].

 

Książę Stanisław Sebastian Lubomirski założył również Centralny Związek Przemysłu Polskiego „Lewiatan”, którego był prezesem od 1932 roku. Związek propagował idee rozwoju przemysłu – obniżenie podatków, świadczeń socjalnych dla robotników i zwiększenie pomocy państwa dla przemysłu. Był także kuźnią politycznych kadr. Członkowie organizacji zasiadali w sejmie, senacie, byli członkami wielu rządów II RP i innych instytucji państwowych. Mieli rozbudowane zaplecze informacyjne – wydawali trzy czasopisma „Przegląd Gospodarczy”, „Kurier Polski” i „Depeszę”. Założył Bank Przemysłowy Warszawski S. A., był prezesem Banku Handlowego w Warszawie, Centralnego Związku Przemysłu Polskiego, Związku Banków Polskich, Stowarzyszenia Przemysłowców Polskich. Życie poświęcił walce o uniezależnienie polskiej gospodarki od wpływów zaborczych, a po odzyskaniu niepodległości – państw sąsiednich[27].

 

Wielu przedstawicieli rodziny angażowało się politycznie i wojskowo. Pełnili funkcje dowódców wojskowych posłów oraz senatorów. Służyli ojczyźnie jako mecenasi sztuki, propagatorzy Polski na arenie międzynarodowej, dyplomaci, członkowie instytucji rządowych.

 

II WOJNA ŚWIATOWA. WALKA ZBROJNA

 

Książę Stefan Lubomirski (1898 – 1948) w czasie okupacji był członkiem Związku Zachodniego. Znalazł się na liście do rozstrzelania, jednak zbiegł do Krakowa, gdzie się ukrywał. Za prowadzenie tajnej składnicy leków dla Armii Krajowej został aresztowany i przetrzymywany w więzieniu na Montelupich. Cudem uniknął rozstrzelania. Kiedy zaborcy odkryli składnicę leków, wyznaczyli datę transportu całej rodziny, która miała trafić do obozu w Oświęcimiu. Księstwo Lubomirscy nie trafili do bydlęcego wagonu. Uratowali się cudem[28].

 

Książę Eugeniusz Lubomirski (1895 – 1982) został aresztowany przez NKWD, siedział na Łubiance, gdzie poznał generała Andersa. W czasie długotrwałych walk generała, został jego adiutantem. Walczył u jego boku na terenie całej Europy, również pod Monte Cassino. Wreszcie dotarł do Wielkiej Brytanii. Był kandydatem na Prezydenta Polski na Uchodźstwie[29].

 

Książę Hieronim Lubomirski w wieku 17 lat został zamordowany podczas akcji odbicia Jana Bytnara „Rudego” na Pawiaku. Akcja odbyła się 26 marca 1943 r. Zorganizowana została przez specjalny Oddział Grup Szturmowych Szarych Szeregów i rozpoczęła współpracę Szarych Szeregów z Armią Krajową w zakresie odbijania więźniów i karania okupacyjnych władz więzienia.

 

Lubomirscy brali aktywny udział w konspiracji niepodległościowej również po II wojnie światowej. Książę Jerzy Ignacy Lubomirski (1882 – 1945) był bardzo aktywny w środowisku lokalnym. Posłował do Wiednia w sprawie budowy mostu na rzece San, przyczynił się do budowy kościoła parafialnego w Rozwadowie. W czasie wojny pomagał osobom szczególnie poszkodowanym. W 1944 roku został aresztowany. Był przetrzymywany i torturowany w tarnobrzeskim więzieniu.  Został zamordowany przez UB jako członek Armii Krajowej[30].

 

Podczas trwania wojny i po jej zakończeniu, rodzina Lubomirskich była często nękana i inwigilowana przez gestapo, NKWD i UB/SB. Majątek rodzinny został skonfiskowany, a członkowie rodziny wysiedleni ze swoich domów rodzinnych.

 

 

CZASY NAJNOWSZE

 

Charytatywne tradycje rodu kontynuują jego członkowie tworzący Fundację Książąt Lubomirskich (www.fundacjaksiazatlubomirskich.pl). Organizacja wspiera rozwój polskiej sztuki, nauki, rozwija projekty medyczne i edukacyjne. Zakres działalności organizacji jest bardzo szeroki, od wspierania ekologicznego budownictwa, poprzez fundowanie stypendiów dla studentów, zakup sprzętu komputerowego i medycznego, aż po odbudowę szczególnie  cennych zabytków. Prezesem Fundacji jest książę Jan Lubomirski-Lanckoroński[31].

 

Obrazy pochodzą z Muzeum Pałac w Wilanowie http://www.wilanow-palac.pl/

---

[31] fundacjaksiazatlubomirskich.pl, pobrano dnia 18 X 2011.

 

Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na 
tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych 
ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.